Η ιστορία του τσαγιού

Προέλευση

Οι Κινέζοι πίνουν τσάι εδώ και 5.000 χρόνια. Το πώς ξεκίνησε καλύπτεται από μύθους, ο πιο διαδεδομένος από τους οποίους αφορά τον αυτοκράτορα Shen Nung . Η τυχαία ανακάλυψη του τσαγιού από αυτόν τοποθετείται στο ακριβές, αλλά ακόμα ιστορικά αβάσιμο έτος 2737 π.Χ..
Οι Κινέζοι πίνουν τσάι για λόγους υγείας και απόλαυσης για χιλιάδες έτη. Κανένας δεν ξέρει τι ακριβώς τους τράβηξε την προσοχή στα στιλπνά, πράσινα φύλλα της καμέλιας sinensis, αλλά ένας δημοφιλής μύθος καλύπτει το κενό στη γνώση μας.
Μια ημέρα ο αυτοκράτορας Shen Nung ήταν έτοιμος να πιει βρασμένο νερό, όταν ξαφνικά φύσηξε και έπεσαν μερικά φύλλα στο σκεύος από ένα δέντρο που κρεμόταν από πάνω. Περίεργος όπως ήταν ο αυτοκράτορας αποφάσισε να δοκιμάσει αυτό το περίεργο στην όψη μίγμα. Ανακάλυψε ότι αυτό το παρασκεύασμα ήταν εύγευστο και αναζωογονητικό.
Ένας ινδικός μύθος αποδίδει την ανακάλυψη του τσαγιού στο βουδιστή μοναχό Bodhidharma. Ήταν φυσιολογικά κουρασμένος καθώς μια επταετής περίοδος αϋπνίας έφτανε στο τέλος της. Στην απόγνωσή του μάσησε μερικά φύλλα από ένα κοντινό δέντρο, και αμέσως ένιωσε ανανεωμένος.
Η Ινδία είναι τώρα ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς τσαγιού παγκοσμίως, όμως δεν υπάρχει κανένα ιστορικό αρχείο για την κατανάλωση τσαγιού στην Ινδία πριν από το δέκατο ένατο αιώνα. Το πείραμα μασήματος φύλλων του Bodhidharma ποτέ δεν έγινε γωνστό στο ευρύ κοινό.
Ένας άλλος (Ιαπωνικός) μύθος για το στοχαστικό βουδιστή μοναχό, Bodhidharma, περιγράφει πώς έριξε τα γερμένα βλέφαρά του στο έδαφος από την απογοήτευσή του που δεν μπορούσε να μείνει άγρυπνος. Οι θάμνοι τσαγιού εμφανίστηκαν εκεί όπου έπεσαν τα βλέφαρα του. Τα φύλλα αυτών των νέων θάμνων θεράπευσαν ως εκ θαύματος την κούρασή του.
Το τσάι δεν είναι εγγενές στην Ιαπωνία, έτσι αυτός ο μύθος τουλάχιστον παρέχει μια εξήγηση για την ξαφνική εμφάνισή του στα νησιά. Η πραγματικότητα είναι λιγότερο παραστατική: στις αρχές του ενάτου αιώνα, ένας διορατικός Ιάπωνας μοναχός που ονομάζονταν Dengyo Daishi πήρε μαζί του σπόρους τσαγιού καθώς επέστρεφε από την Κίνα.
Η μέθοδος παρασκευής τσαγιού με το ανοιχτό σκεύος η οποία έχει αποδοθεί στον αυτοκράτορα Shen Nung άντεξε πολύ στο χρόνου. Πέρασαν άλλα 4.000 χρόνια προτού να αναπτυχθεί η μέθοδος παρασκευής που χρησιμοποιούμε σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Ming (1368-1644), οι Κινέζοι άρχισαν τα μουλιάζουν τα φύλλα τσαγιού στο βρασμένο νερό. Με μερικές προσαρμογές, οι παραδοσιακές Κινέζικες κανάτες κρασιού έγιναν τέλεια τσαγερά.

Τσάι

Η λέξη ' tea ' (τσάι) και όλες οι παγκόσμιες παραλλαγές του στην ορθογραφία και την προφορά προέρχονται από μια ενιαία πηγή. ''Te'' σημαίνει τσάι στην κινεζική διάλεκτο Amoy. Η λέξη ' cha ' στην διάλεκτο των μανδαρίνων έχει επίσης δημιουργήσει παράγωγα σε όλο τον κόσμο.
Το τσάι έφθασε στην Ευρώπη στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα. Παρά τις υπερβολλικές αξιώσεις για τις ιατρικές ιδιότητές του, οι Ευρωπαίοι προτιμούσαν τη γεύση του καφέ. Μόνο σε ορισμένους αριστοκρατικούς κύκλους ήταν δημοφιλές το τσάι.

Η άφιξη στην Ευρώπη

Στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα Ολλανδοί και Πορτογάλοι έμποροι ήταν οι πρώτοι που εισήγαγαν το Κινέζικο τσάι στην Ευρώπη. Οι Πορτογάλοι το φόρτωναν από το λιμάνι Μακάο της Κίνας, ενώ οι Ολλανδοί το έφερναν στην Ευρώπη μέσω Ινδονησίας .

Το περίεργο παρασκεύασμα που ερχόταν ανάμεσα στα φορτία μεταξιού και μπαχαρικών δεν έγινε αμέσως δημοφιλές. Οι Ευρωπαίοι το δοκίμαζαν αλλά προτιμούσαν τη γεύση του καφέ. Οι επιφυλακτικοί Άγγλοι περίμεναν μέχρι το 1652 προτού να αρχίσουν να εμπορεύονται το τσάι.
Οι Ρώσοι ήταν πρώτοι θιασώτες του τσαγιού. Το τσάι τους έφθανε από ξηράς πάνω σε καμήλες από την Κίνα.
Δεδομένου ότι το πάθος για το τσάι αυξήθηκε στη Ρωσία, ο αριθμός των καμηλών που ταξίδευαν από την Ασία μεγάλωνε. Μέχρι το τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα, αρκετές χιλιάδες καμήλες οι οποίες ταξίδευαν σε σχηματισμούς των 200-300 κάθε φορά, διέσχιζαν τα Κινεζικά σύνορα.
Ο υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος έστειλε τις καμήλες σε μια καλά-κερδισμένη σύνταξη, αλλά το ρομαντικό ταξίδι τους ζει ως δημοφιλές και λεπτό μίγμα μαύρου τσαγιού της Κίνας γνωστό ως Russian Caravan (Ρωσικό Καραβάνι).

Βασιλική προώθηση

Κατά τον δέκατο έβδομο αιώνα στην Ευρώπη δεν υπήρχε τίποτα που να ενισχύει την πώληση ενός προϊόντος από τη βασιλική πατρωνία.
Η κατανάλωση τσαγιού παρουσίασε ένα τυχαίο ξέσπασμα κατά το 1662 όταν ο Άγγλος βασιλιάς Κάρολος ο δεύτερος παντρεύτηκε την Catherine Braganza, μια Πορτογαλίδα πριγκίπισσα η οποία κατανάλωνε φανατικά τσάι. Η Catherine άρχισε να παίρνει το τσάι μαζί της στο δικαστήριο σε λεπτά, διαφανή κινεζικά κύπελλα και δοχεία γεγονός το οποίο ακολούθησαν σύντομα και οι αυλικοί της.
Το τσάι ήταν ήδη ακριβό, αλλά τώρα ήταν μοντέρνο επίσης. Ξαφνικά το τσάι είχε το ύφος και την αποκλειστικότητα. Στα μάτια της ανήσυχης για την εικόνα της αριστοκρατία, ήταν ακαταμάχητο.
Στον δέκατος έβδομο αιώνα στην Ευρώπη, το τσάι ήταν ένα πρακτικό προϊόν με μεγάλες προοπτικές . Το νερό συνήθως ήταν ακατάλληλο για πόση. Για εκείνους που ήθελαν να αποφύγουν τις ασθένειες, οι επιλογές ήταν περιορισμένες: ένα συναρπαστικό φλιτζάνι βρασμένου νερού, ή μπύρα που ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να σκοτώσει τα βακτηρίδια.
Στη Μεγάλη Βρετανία και σε διάφορες άλλες χώρες, όπου η αγγλική μπύρα ήταν ένα κοινό ποτό για πρόγευμα, το τσάι ήρθε ως ευπρόσδεκτη εναλλακτική λύση. Επιτέλους υπήρχε ένα κατασταλτικό της δίψας το οποίο αναζωογονούσε και ενδυνάμωνε, είχε γεμάτη γεύση και ήταν προ πάντων ασφαλές στην πόση.
Στα πλούσια σπίτια του δεκάτου ογδόου αιώνα, η κατανάλωση τσαγιού ήταν μια μεγάλη τελετή.
Τα πολύτιμα φύλλα φυλάσσονταν συχνά κλειδωμένα σε έναν κουτί τσαγιού (caddy), για το οποίο υπήρχε πάντα μόνο ένα κλειδί. Μία ή δύο φορές την εβδομάδα, ξεκλείδωνε η κυρία του σπιτιού το κουτί για να σερβίρει τσάι ως οικογενειακό κέρασμα, ή για να εντυπωσιάσει έναν σημαντικό φιλοξενούμενο.
Η φίνα πορσελάνη στην οποία σέρβιραν το τσάι υπογράμμιζε τον οικογενειακό πλούτο, ενώ παράλληλα τόνιζε την αίσθηση της τελετής. Ήταν μια ευκαιρία για μια ευγενική γυναίκα να επιδείξει το χλωμό δέρμα και τη λεπτή δομή των οστών της απέναντι στη διαφανή αγνότητα της κινεζικής πορσελάνης. Αυτές οι δύο ιδιότητες ήταν ο τρόπος με τον οποίο η αγνότητα μιας κυρίας μετριόταν σε εκείνες τις ημέρες.


Η κοινωνική ζωή στο πρώτο μισό του δεκάτου ογδόου αιώνα έγινε πιο εξεζητημένη καθώς τα καφεκοπτεία αντικαταστάθηκαν από τους κήπους του τσαγιού. Οι κήποι τσαγιού εισήγαγαν το όραμα του παραδείσου, λεωφόροι με γραμμές δέντρων, περίπατοι υπό το φως φαναριών, μουσική, χοροί, πυροτεχνήματα και καλό φαγητό που συνοδευόταν από ένα φίνο φλιτζάνι τσαγιού.
Οι κήποι του τσαγιού δεν ήταν απλά για διασκέδαση αλλά ήταν και χώροι κοινωνικών επαφών. Μέσα στους εξωτικούς αυτούς χώρους οι βασιλείς και οι μάζες μπορούσαν να κάνουν περίπατο μαζί.
Η κατανάλωση τσαγιού αυξήθηκε δραματικά στις αρχές του δεκάτου ενάτου αιώνα. Η μόδα καθώς και το μειωμένο κόστος ισχυροποίησε μία αγορά την οποία οι προμηθευτές δυσκολευόντουσαν να ικανοποιήσουν. Για να σπάσουν το Κινέζικο μονοπώλιο, οι έμποροι τσαγιού στράφηκαν στην Ινδία ώστε να καλύψουν το κενό.

Ινδία

Δεδομένου ότι η κατανάλωση τσαγιού αυξήθηκε στις αρχές του δεκάτου ενάτου αιώνα, η East India Company έψαξε για νέες πηγές ανεφοδιασμού. Δεδομένου ότι οι Κινέζοι είχαν το μονοπώλιο στην καλλιέργεια τσαγιού, η λύση ήταν να φυτευτεί το τσάι αλλού.

Τα πρώτα πειράματα με τους Κινέζικους σπόρους τσαγιού πραγματοποιήθηκαν στο Assam, στη βορειοανατολική Ινδία. Δεν ήταν επιτυχείς, αν και οι ίδιοι σπόροι αναπτύχθηκαν στη συνέχεια καλά στο Darjeeling, στη βόρεια Ινδία.
Κατόπιν το 1820, οι βοτανολόγοι ανακάλυψαν μερικά μη ταυτοποιημένα δέντρα στο Assam. Έστειλαν δείγματα φύλλων στο Λονδίνο για ανάλυση. Τα δείγματα ταυτοποιήθηκαν αμέσως ως φυτά τσαγιού τα οποία ήταν προηγουμένως άγνωστα στην Ινδία - και έτσι η Ινδική βιομηχανία τσαγιού γεννήθηκε.

Συσκευασία

Μέχρι 1826, το τσάι πουλιόταν πάντα χύμα. Ήταν μια πρόκληση για τους αδίστακτους καταστηματάρχες για να το αλλοιώσουν με πρόσθετες ουσίες. Το 1826 ο John Horniman δημιούργησε μια συσκευασία όπου το τσάι βρισκόταν προ-σφραγισμένο μέσα σε μολύβδινο πακέτο, το οποίο όμως δεν άρεσε στους παντοπώλες. Προτίμησαν να ενισχύουν τα κέρδη τους με τον πατροπαράδοτο τρόπο. Ο Horniman δοκίμασε έπειτα μια διφορετική προσέγγιση στην αγορά. Έβαλε ιατρικά μηνύματα στη συσκευασία και πούλησε το τσάι του στους φαρμακοποιούς. Αυτοί και οι πελάτες τους ήταν πολύ πιο δεκτικοί στην προσέγγισή του.
Τα φακελάκια τσαγιού λέγεται ότι τυχαία ανακαλύφτηκαν. Ένας εισαγωγέας από τη Νέα Υόρκη που ονομαζόταν Thomas Sullivan έστειλε δείγματα τσαγιού στους πελάτες του μέσα σε μικρές μεταξένιες σακούλες. Στους πελάτες άρεσε σαφώς αυτή η ευκολία και σύντομα ζητούσαν όλο το τσάι τους να είναι τοποθετημένο σε φακελάκια.

Η ιστορία του καφέ

Υπάρχουν πολλοί μύθοι σχετικά με την ανακάλυψη του καφέ. Ο πιο γνωστός είναι σχετικά με ένα βοσκό με το όνομα Κάλντι, ο οποίος καθώς φυλάγε το κοπάδι του που έβοσκε σε μια πεδιάδα της Αιθιοπίας, παρατήρησε πως τα ζώα του έγινα πιο ζωηρά όταν εφάγαν από τους καρπούς ενός συγκεκριμένου θάμνου. Αφού δοκίμασε και ο ίδιος από αυτούς τους καρπούς και επιβεβαίωσε τις δυναμωτικές ιδιότητες του, αποφάσισε να πάρει τους καρπούς και να τους πάει σε ένα μοναστήρι που βρισκόταν εκεί κοντά. Ο Ηγούμενος του μοναστηριού πίστεψε πως οι καρποί ήταν έργο του διαβόλου και τους πέταξε στη φωτιά. Όταν όμως οι καρποί άρχισαν να καίγονται αναβλύθηκε μια ξεχωριστή μυρωδία. Έτσι πήραν τους καρπούς απο τη φωτιά και οι μοναχοί μετά από διάφορες επεξεργασίες έμαθαν να φτιάχνουν αυτό το βαθύ σκούρο ποτό που απολαμβάνουμε μέχρι και σήμερα. Οι μοναχοί αποφάσισαν πως ο καρπός τελικά όχι μόνο δεν ήταν έργο του κακού, αλλά ήταν δώρο από το Θεό, αφού τους βοηθούσε να μένουν ξάγρυπνοι κατά την διάρκεια των προσευχών τους.

Σύμφωνα με πηγές η ονομασία "καφές" δεν προέρχεται, όπως πολλοί πιστεύουν από την Κάφφα της Αιθιοπίας, αλλά από την Αραβική λέξη "gahwa" που σημαίνει κρασί ή οποιοδήποτε ποτό φτιάχνεται από τα φυτά. Έτσι εξηγήται το ότι, όταν ο καφές ήρθε στην Ευρώπη, στις αρχές του 17ου αιώνα, ήταν γνωστός ως "Αραβικό κρασί".

Λέγεται πως η πρώτη αξιόλογη ποσότητα καφέ έφτασε στο Δυτικό κόσμο μέσω των Τούρκων, οι οποίοι μετά την ήττα τους στις πύλες της Βιέννης το 1683, άφησαν πίσω σάκους γεμάτους με κόκκους καφέ.

Οι Αυστριακοί έμαθαν αμέσως να καβουρδίζουν τους κόκκους του καφέ και να φτιάχνουν ένα πολύ αρωματικό ποτό το οποίο το σέρβιραν μαζί με κέϊκ που είχε σχήμα μισοφέγγαρου, για να γιορτάζουν τον θρίαμβό τους κατά των Τούρκων. Λέγεται επίσης πως ο κάφές ήρθε πρώτα στην Ευρώπη από τους έμπορους της Βενετίας από το 1615 και μετά.

Προς το τέλος του 17ου αιώνα άνοιξε το πρώτο καφεπωλείο, το οποίο γρήγορα έγινε πολύ γνωστό στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ένω πιστεύεται πως ο καφές ως φυτό εμφανίστηκε για πρώτη φορά στους αγρούς της Αιθιοπίας, το πρώτο φλυτζάνι καφέ επινοήθηκε από τους Άραβες. Ενω οι κάτοικοι των περιοχών όπου το φυτό του καφέ αναπτύσονταν, έτρωγαν τους πράσσινους καρπούς, άφου ίσως τους καβουρδίζαν, οι Άραβες ήταν αυτοί οι οποίοι άρχισαν να μετατρέπουν τους κόκκους του καφέ σε ποτό. Γύρω στον 14ο αιώνα άρχισαν να καλλιεργούν φυτά, τα οποία τα είχαν πάρει κατά τις εισβολές στην Υεμένη. Πολοί υποθέτουν ότι τα φυτά αυτά να βρέθηκαν στην Υεμένη τον 13ο αιώνα, κατα τις επιδρομές των Αβυσσινίων. Το πιθανότερο πάντως είναι πως οι Άραβες ήδη γνώριζαν τον καφέ πριν τον 10ο αιώνα.

Άρχικά ο καφές φτιαχόταν με το μούλιασμα των κόκκων σε κρύο νερό, αργότερα τα μουλιάζαν σε βραστό νερό και μόλις στο τέλος του 14ου αιώνα οι Άραβες ανακάλυψαν την διαδικασία του καβουρδίσματος. Τότε άρχισαν να αλέθουν τους κόκκους του καφέ και τους βράζουν σε νερό. Με αυτό τον τρόπο κατέληξαν στην εφεύρεση του καφέ που έμελε να κατάκτησει και τον υπόλοιπο κόσμο στην πορεία των επόμενων αιώνων.
Μόλις μετά την ανακάλυψη του καβουρδίσματος, ο καφές εξελίχθηκε σε ένα ιδιαίτερα δημοφιλές ποτό σε όλοκληρο τον Ισλαμικό κόσμο καθως και στις περιοχές που βρίσκονταν υπό Αραβικό καθεστώς. Η δημοτικότητα του καφέ στις περιοχές αυτές εξηγήται απο το γεγονός, οτί το αλκοόλ απαγορευόταν από το Κοράνι. Έτσι ο καφές ήταν ένα επιτρεπτό ποτό στα σπίτια αλλά και στα καφενεία εκείνης της εποχής, τα οποία γίνονταν όλο και περισσότερα, ως αποτέλεσμα της μεγάλης δημοτικότητας του καφέ.Σε αυτά τα καφενεία οι κάτοικοι έπιναν καφέ, ενώ άκουγαν μουσική, έπαιζαν τυχερά παιχνίδια ή συζητούσαν τα προβλήματα τους.


Η κατανάλωση του καφέ απλώθηκε σε όλο τον Αραβικό κόσμο αλλά και στις χώρες που είχε κατακτήσει το Αραβικό κράτος, όπως είναι η Τουρκία, η Ισπανία, τα Βαλκάνια και η Νότιος Αφρική.
Ο καφές ήταν γνωστός μόνο ως φήμη στις Ευρωπαϊκές χώρες μέχρι τον 16ο αιώνα. Πολλοί ταξίδιώτες συζητούσαν όταν επέστρεφαν από την Ανατολή για το καινούργιο αυτό ποτό που είχαν δοκιμάσει.
Η άποψη που θέλει τους Βένετους ως τους πρώτους που έφεραν τον καφέ στην Ευρώπη, βρίσκει σύμφωνους πολλούς ιστορικούς. Όταν οι κόκκοι καφέ έφτασαν στην Βενετία χρησιμοποιήθηκαν γαι θεραπευτικούς σκοπούς, καθώτι ήταν γνωστές οι θεραπευτικές ιδιότητες του καφέ. Πολύ σύντομα όμως οι Βενετσιάνοι έμαθαν να καβουρδίζουν τους κόκκους και να φτιάχνουν ένα αρωματικό ρόφημα. Έτσι ο καφές άρχισε να γίνεται δημοφιλής και στην Βενετία, στα μαγαζιά και στα σπίτια, και σιγα-σιγά να εξαπλώνεται σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες.

Οι Βενετσιάνοι κατείχαν το κύρος του ότι ήταν οι πρώτοι που εισήγαγαν τον καφέ από την Αραβία στην Ευρώπη. Για έναν περίπου αιώνα, προσπαθούσαν να κρατήσουν αυτό το μονοπώλειο που είχαν στο εμπόριο του καφέ. Οι Ολλανδοί απο την άλλη πλευρά ήταν οι πρώτοι που άρχισαν την παραγωγή καφέ έξω απο την περιοχή της Αραβίας. Για να εξασφαλίσουν το μονοπώλειο τους, καβούρδιζαν και άλεθαν τους κόκκους του καφέ πριν τον πουλήσουν στους ξένους, έτσι ώστε να μην διαθέτουν οι άλλες χώρες ακατέργαστο καφέ.
Η παραγωγή καφέ άρχισε να επεκτείνεται και σε άλλες χώρες γύρω στις αρχές του 18ου αιώνα. Συγκεκριμένα το 1730 μικρά φυτά καφέ μεταφέρθηκαν και φυτεύθηκαν στην Τζαμάϊκα, το ίδιο συνέβη το 1740 στην Ινδία και το Μεξικό, το 1784 στη Βενεζουέλα και στα τελη του αιώνα στη Κολομβία. Το ιδανικότερο όμως χώμα και κλίμα για την καλλιέργια του καφέ, βρέθηκε στη Βραζιλία. Από τότε η Βραζιλία, μετατράπηκε στην πρώτη σε παραγωγή καφέ χώρα και η παραγωγή αυτή αποτελεί την βασικότερη πηγή πλούτου της.